Bài 2 – Bố cục trong văn bản

Bài 2 – Bố cục trong văn bản

Hướng dẫn

I. BỐ CỤC VÀ NHỮNG YÊU CẦU VỀ BỐ CỤC TRONG VĂN BẢN

1. Bố cục của văn bản

a) Trong đơn xin gia nhập Đội Thiếu niên Tiền phong Hồ Chí Minh, những nội dung cần ghi có thể là: họ tên, ngày tháng nãm sinh, nơi học, nơi sống, lí do xin vào Đội. Những nội dung ấy cần được sắp xếp theo một trật tự trước sau rành mạch và hợp lí, không thể tùy tiện muốn ghi nội dung nào trước cũng được.

b) Sự sắp đặt nội dung các phần trong văn bản theo một trình tự hợp lí được gọi là bố cục. Khi xây dựng văn bản, cần phải quan tâm tới bố cục, vì nó giúp các ý được trình bày thành các phần mục rõ ràng, giúp người đọc dễ tiếp nhận văn bản.

2. Những yêu cầu về bố cục trong văn bản

Đọc hai truyện sau:

(1) Có một con ếch quen thói coi trời bằng vung, nên cứ nghênh ngang đi lại khắp nơi, nhăng nháo nhìn trời và kêu Ồm ộp. Trước kia, ếch sống ờ trong giếng. Tại vì năm ấy trời mưa, nước trong giếng dềnh lên tràn bờ, đưa ếch ta ra ngoài.

Trước đó, ếch ta đã từ đáy giếng nhìn lên và nó thấy trời bé tí, chỉ bằng cái vung thôi. Còn nó thì lại oai ghê lắm, vỉ nó mà đã cất tiếng kêu thì tất cả bọn cua, ốc, nhái ở giếng đều phải hoảng sợ. Cuối cùng, nó bị một con trâu giẫm bẹp. Từ đấy, trâu trở thành bạn của nhà nông.

(2) Ngày xưa, có một anh tính rất hay khoe. Một hôm, anh ta may được cái áo mới, liền dem ra mặc, rồi đứng hóng ở cửa, đợi có ai qua người ta khen. Đứng mãi từ sáng đến chiều chả thấy ai hỏi cả, anh ta tức lắm.

Nhưng rồi anh ta cũng khoe được áo với một người rằng: “Từ lúc tôi mặc chiếc áo mới này, tôi chả thấy con lợn nào chạy qua cả”. Đấy là cho người kia tính cũng hay khoe, bỗng không biết từ đâu tất tưởi chạy đến hỏi anh ta: “Bác có thấy con lợn cưới của tôi chạy qua đây không?”

a) Hai câu chuyện trên chưa có bố cục.

b) Cách kể chuyện trên rất lộn xộn, khó tiếp nhận, nội dung câu còn không thông nhất nhau.

c) Bố cục hai câu chuyện trên nên sắp xếp lại như trong sách Ngữ văn 6.

3. Các phần của bố cục

a) Nhiệm vụ của ba phần trong văn bản:

Mở bài: Giới thiệu đối tượng.

Thân bài: Miêu tả đổì tượng.

Kết bài: Cảm nghĩ về đối tượng.

Nhiệm vụ của ba phần trong vãn bản tự sự:

Mở bài: Giới thiệu sự việc.

Thân bài: Diễn biến của sự việc.

Kết bài: Cảm nghĩ về sự việc.

b) Nhiệm vụ của từng phần cần được phân biệt rõ ràng. Vì mỗi phần có một nội dung riêng biệt.

c) Có bạn nói rằng phần mở bài chỉ là sự tóm tắt, rút gọn của phần thân bài, còn phần kết bài chẳng qua là sự lặp lại một lần nữa của mở bài. Nói như thế là không đúng. Vì mở bài chỉ là giới thiệu đối tượng và sự việc, còn kết luận là phần bộc lộ cảm xúc cá nhân về đôi tượng và sự việc.

d) Tuy nội dung chính của việc miêu tả được dồn cả vào phần thân bài, nhưng phần mở bài và kết bài vẫn rất cần thiết. Vì mở bài, ngoài nhiệm vụ giới thiệu đề tài của văn bản, còn giúp người đọc đi vào đề tài đó một cách dễ dàng, tự nhiên và hứng thú. Còn kết luận đâu chỉ là nêu cảm nghĩ, lời hứa hẹn, mà còn làm cho văn bản để lại ấn tượng tốt đẹp trong lòng người đọc.

II. LUYỆN TẬP

1. Ví dụ chứng minh về sự cần thiết của việc sắp đặt ý tứ rành mạch.

Hai cách kể về chuyện Hai con dê (Tập đọc 1) sau:

a) Con nào cũng muốn tranh sang trước, không con nào chịu nhường con nào. Chúng hức nhau, cả hai đều rơi tõm xuống suối. Dê đen và dê trắng cùng qua một chiếc cầu hẹp. Dê đen đi đàng này lại. Dê trắng đi đàng kia sang.

b) Dê đen và dê trắng cùng qua một chiếc cầu hẹp. Dê đen đi đàng này lại. Dê trắng đi đàng kia sang. Con nào cũng muôn tranh sang trước, không con nào chịu nhường con nào. Chúng húc nhau, cả hai đều rơi tõm xuống suối.

Trong hai cách kể trên: cách a, kết quả sự việc trước nguyên nhân sự việc, làm cho người đọc khó hiểu và không có hứng thú. Cách b, nguyên nhân sự việc trước kết quả sự việc, dễ hiểu vì câu chuyện có đầu có đuôi, làm người đọc tò mò theo dõi câu chuyện.

2. Bố cục của câu chuyện Cuộc chia tay của những con búp bê có thể gồm các phần nội dung sau:

– Mẹ bắt hai con phải chia đồ chơi.

– Hai anh em Thành, Thủy rất thương nhau.

– Chuyện về hai con búp bê.

– Thành đưa em đến lớp chào cô giáo và các bạn.

– Hai anh em phải chia tay.

– Thủy để lại cả hai con búp bê lại cho Thành.

Các phần của truyện được xếp đặt theo thứ tự thời gian và được phân biệt rạch ròi, cho nên bố cục đó là rành mạch và hợp lí, Tuy nhiên, câu chuyện ấy vẫn có thể được kể theo một bố cục khác cũng được, miễn là vẫn đảm bảo yêu cầu rành mạch, hợp lí.

3. Một bạn học sinh dự định viết văn bản báo cáo kinh nghiệm học tập tại Hội nghị học tốt của trường như sau:

(I) Mở bài: Chào mừng các đại biểu, các thầy cô và các bạn tham dự Hội nghị.

(II) Thân bài:

(1) Nêu rõ bản thân đã học thế nào trên lớp.

(2) Nêu rõ bản thân đã học thế nào ở nhà.

(3) Nêu rõ bản thân đã học thế nào trong cuộc sống.

(4) Nêu thành tích trong hoạt động Đội và thành tích văn nghệ của bản thân.

(III) Kết bài: Chúc Hội nghị thành công.

Bố cục bài báo cáo của bạn học sinh đó chưa thật rành mạch và hợp lí. Vì các phần (1), (2), (3) ở thân bài chỉ mới kể lại việc học tô’t chứ chưa nói kinh nghiệm tốt. Và lẽ ra phần (4) phải nói thành tích từ các kinh nhgiệm học tập, chứ không cần thiết kể thành tích hoạt động Đội và thành tích văn nghệ như trên.

Mai Thu