MS439 – Phân tích hình tượng sông Đà trong Người lái đò sông Đà
Bài làm
Nguyễn Tuân được biết đến là một cây bút tài hoa, uyên bác. Có thể nói Nguyễn Tuân cả cuộc đời say mê tìm kiếm vẻ đẹp của cuộc sống. Ở Nguyễn Tuân ông có sở trường về thể loại tuỳ bút. Và một trong những sáng tác tiêu biểu của ông là tuỳ bút “Người lái đò sông Đà”. Và bên cạnh hình ảnh ông lái đò hiện lên là một người vô cùng giản dị mà tài hoa, tác phẩm như lạicòn khắc hoạ được vẻ đẹp của con sông Đà dưới những góc nhìn khác nhau. Con sông Đà có khi hùng tráng, hung bạo nhưng đôi lúc lại trở lên hiền hòa trữ tình, duyên dáng nên thơ biết bao.
Trước hết, ta có thể nhận thấy hình ảnh con sông Đà như đã được hiện lên qua cái nhìn của tác giả về một con sông tự nhiên, là một con sông có lắm thác nhiều ghềnh, hung bạo và đầy sự ngỗ ngược, và có lẽ con sông Đà như không chảy theo khuôn khổ lẽ thường. Cái vẻ nguy hiểm của con sông Đà ở đây không chỉ được thể hiện qua việc lắm thác nhiều nghềnh hiểm trở mà ở đó còn là cảnh “đá bờ sông dựng vách thành. Ta như thấy mặt sông chỗ ấy chỉ lúc đúng ngọ mới có mặt trời”. Có cả những vách đá thành chẹt lòng sông Đà đã hiện lên như một cái yết hầu. Đứng bên này bờ nhẹ tay ném hòn đá qua bên kia vách và có khi một chú nai con cũng có thể nhảy qua được.
Chỉ với vài chi tiết chấm phá mà như đã phác họa như thế, người đọc dường như cũng dã hình dung ra được sự hiểm trở, hùng vĩ của con sông. Không dừng lại ở đó mà tác giả Nguyễn Tuân như đã còn diễn tả cảm xúc khi đi qua đoạn sông trắc trở này như “Ngồi trong khoang đò qua quãng ấy, đang mùa hè mà cũng thấy lạnh, cảm thấy mình như đứng ở hè một cái ngõ mà ngóng vọng lên một khung cửa sổ nào trên cái tầng nhà thứ mấy vừa tắt phụt đèn điện”. Việc sử dụng một phương thức nghệ thuật so sánh độc đáo, Nguyễn Tuân cũng như đã khắc họa nên hình ảnh một con sông Đà độc đáo. Và con sông Đà đã đẹp vẻ đẹp hùng vĩ, hoang dại nhưng cũng đã ẩn chứa đầy hiểm nguy.
Thế nhưng với những vẻ đẹp hùng vĩ, hoang dại của sông Đà chưa dừng lại ở đó. “Quãng mặt ghềnh hát loong, dài hàng cây số nước xô đá, đá xô sóng, sóng xô gió, cuồn cuộn luồng gió gùn ghè suốt năm như lúc nào cũng đòi nợ xuýt bất cứ người lái đò nào tóm được qua quãng ấy”. Chính với cách dùng động từ mạnh và kết cấu trùng điệp, tác giả Nguyễn Tuân dường như đã làm rõ sự nguy hiểm của con sông hung dữ, và như sẵn sàng không kiêng nể mà lấy đi tính mạng của bất cứ tay lái nào khinh suất.
Hình ảnh những cái xoáy hút nước ở quãng Tà Mường Vát phía dưới Sơn La dường như đã được tác giả miêu tả còn ghê rợn hơn nữa đối với người đọc. “Nước ở đây thở và kêu như cửa cống cái bị sặc. Trên mặt cái hút xoáy tít đáy, cũng đang quay lừ lừ những cánh quạ đàn. […] Có những thuyền đã bị cái hút nó hút xuống, thuyền trồng ngay cây chuối ngược rồi vụt biến đi, bị dìm và đi ngầm dưới lòng sông đến mươi phút sau mới thấy tan xác ở khuỷnh sông dưới”. Và rồi có cả “Tiếng thác rống như tiếng một ngàn con trâu mộng đang lồng lộn giữa rừng vầu rừng tre nứa nổ lửa, đang phá tuông rừng lửa, rừng lửa cùng gầm thét với đàn trâu da cháy bùng bùng”. Cùng với những giọng điệu dồn dập, gay cấn, đầy cảm xúc, những câu văn gằn lên và như tô đậm lên một cảnh tượng hùng vĩ nhưng nguy hiểm vô cùng. Với một cách so sánh, nhân hóa đầy sự tài ba và những liên tưởng “rất đắt”, đây là điều rất hiếm thấy trong văn học. Điều đó đường như đã cho thấy Nguyễn Tuân thực sự là một bậc thầy về ngôn ngữ. Ông như đã thổi hồn vào những con chữ, và đã khiến từng con chữ như biết nói, biết rung động.
Có thể nói rằng điều đặc biệt hơn nữa, không chỉ dữ tợn mà sông Đà còn “nham hiểm” bủa vây ba trận chiến. Và những người lái đò mà nếu như mà muốn vượt qua khúc sông này thì đều phải vượt qua ba trận chiến hiểm trở, táo bạo này thì mới được. Với giọng văn ngày càng như càng dồn dập, tác giả Nguyễn Tuân thật như kéo người đọc cùng hồi hộp vượt thác với người lái đò. Trong trận chiến thứ nhất “mặt nước hò la vang dậy quanh mình, ùa vào mà bẻ gãy cán chèo. Sóng nước như thể quân liều mạng vào sát nách”. Sang đến trận thứ hai cũng đầy căng thẳng không kém “tăng thêm nhiều cửa tử để đánh lừa con thuyền vào, và cửa sinh lại bố trí lệch qua bên phía bờ hữu ngạn”. Và cho đến trận thứ ba có vẻ như ít cửa hơn nhưng lại quyết liệt và cam go hơn. Dường như với tất cả những gì mà Nguyễn Tuân miêu tả, con sông Đà lúc này như đã hiện lên không khác nào một con thủy quái đầy nham hiểm và thâm độc, và nó như chỉ rình mò nuốt chửng lấy con mồi bất cứ khi nào.
Co sông Đà như hung bạo là thế, nham hiểm là thế, vậy mà qua những thác ghềnh khó khăn kia thì con sông Đà lại trở nên duyên dáng, thơ mộng và trữ tình đến lạ kỳ. Dường như ta thấy “Con sông Đà tuôn dài tuôn dài như một áng tóc trữ tình, đầu tóc chân tóc ẩn hiện trong mây trời Tây Bắc bung nở hoa ban, hoa gạo tháng hai và cuồn cuộn mù khói núi Mèo đốt nương xuân”. Có thể nói cái đẹp còn có ở nước sông Đà thay đổi theo mùa, và trong đó con sông đẹp nhất là vào mùa xuân và mùa thu: “Mùa xuân dòng xanh ngọc bích, chứ nước sông Đà không xanh màu xanh canh hến của sông Gâm, sông Lô. Khi đến độ thu về, thì mùa thu nước sông Đà lừ lừ chín đỏ như da mặt một người bầm đi vì rượu bữa, lừ lừ cái màu đỏ giận dữ ở một người bất mãn bực bội gì mỗi độ thu về”.
Đẹp là vậy nhưng dường như sông Đà cũng có những lúc buồn mênh mang và hoang sơ đến lạ kỳ: “Bờ sông hoang dại như một bờ tiền sử. Bờ sông hồn như như một nỗi niềm cổ tích xưa”. “Cảnh ven sông ở đây lặng tờ. Hình như từ đời Lí đời Trần đời Lê, quãng sông này cũng lặng tờ đến thế mà thôi”. Dường như ta thấy cảnh sông Đà còn là “những nương ngô nhú lên những lá ngô non đầu mùa, những cỏ gianh đồi núi đang ra những nõn búp. Một đàn hươu cúi đầu ngốn cỏ gianh đẫm sương đêm”. Đến đây, người đọc như đã cẩm thấy gần như đã quên đi vẻ hung bạo, toan tính của sông Đà trên kia. Thay vào đó, người ta chỉ thấy một vẻ đẹp nhẹ nhàng, cổ kính mà tươi mới biết bao nhiêu. Con sông Đà lúc này lại giống như một người bạn tâm giao, tâm tình: con sông “như nhớ thương những hòn đá thác xa xôi để lại trên thượng nguồn, như đang lắng nghe những giọng nói êm êm của người xuôi”. Sông Đà bỗng lại như trở nên hiền hòa và thơ mộng lạ kì, nó “trôi những con đò mình nở chạy buồm vải, nó khác hẳn những con đò đuôi én thắt mình dây cổ điển trên dòng trên”.
Con sông Đà như hiện lên mang một vẻ đẹp độc đáo đến nỗi khiến người đọc chúng ta đã phải ngỡ ngàng. Chính bằng một tình yêu cái đẹp, yêu thiên nhiên đất nước kết hợp với vốn từ phong phú, tài hoa, tác giả Nguyễn Tuân dường như đã tái hiện lên một khung cảnh núi rừng Tây Bắc thật hùng vĩ mà trữ tình, nên thơ. Sông Đà quả thật là một món quà ưu ái lớn của thiên nhiên ban tặng và là một công trình nghệ thuật tuyệt vời của bậc thầy của thể tùy bút Nguyễn Tuân.
