Bài 6 – Cô bé bán diêm (trích)

Bài 6 – Cô bé bán diêm (trích)

Hướng dẫn

H.C. An-đéc-xen (1805-1875) là nhà văn Đan Mạch nổi tiếng với loại truyện kể cho trẻ em. Ông sinh ra trong một gia đình nghèo, bố là thợ giầy. Tuy ham thích thơ văn từ nhỏ, nhưng ông được học hành rất ít. Năm 15 tuổi, An-đéc-xen rời quê lên thủ đô Cô-pen-ha-ghen với ước mơ trở thành nhà thơ và nhà soạn kịch nhưng không thành công. Ba năm sau, nhờ sự giúp đỡ của một giám đốc nhà hát, ông được đi học thêm, đỗ tú tài năm 1827, rồi vào đại học. Sau đó ông bắt đầu sáng tác và nổi tiếng. Nhiều truyện ông biên soạn lại từ truyện cổ tích, nhưng cũng có những truyện do ông hoàn toàn sáng tạo ra. Bạn đọc khắp thế giới quen thuộc với nhiều truyện của ông. Trong số đó có truyện Cô bé bán diêm. Truyện kể giữa cảnh đêm giao thừa giá rét, một bé gái nhà nghèo, mồ côi mẹ, bố sai đi bán diêm. Suốt cả ngày cuối năm, em chẳng bán được bao diêm nào, vừa đói vừa rét lang thang trên đường.

ĐỌC – HIỂU VĂN BẢN

1. Hãy xác định ba phần (chỗ bắt đầu, chỗ kết thúc từng phần) của bài này nếu lấy việc em bé quẹt những que diêm làm phần trọng tâm. Căn cứ vào đâu để có thể chia phần thứ hai (phần trọng tâm) thành những đoạn nhỏ hơn?

Phần I: Hoàn cảnh của cô bé bán diêm.

Phần II: (Trọng tâm) Cô bé bán diêm và những mộng tưởng.

Phần III: Cái chết thương tâm của cô bé.

Phần II trọng tâm có thể chia làm năm đoạn nhỏ căn cứ vào các lần cô bé quẹt diêm. Bốn lần đầu mỗi lần cô quẹt một que diêm. Lần thứ năm, cô đã quẹt tất cả những que diêm còn lại trong bao.

Nhìn chung, truyện diễn biến theo trình tự ba phần mạch lạc, hợp lí.

2. Trong phần đầu, nhà văn đã tạo dựng hoàn cảnh (gia đình, cuộc sống) và bối cảnh (thời gian, không gian) của em bé bán diêm như thế nào? Những hình ảnh tương phản (đối lập, đặt gần nhau, làm nổi bật lẫn nhau) ở đây được thể hiện ra sao và nhằm mục đích nghệ thuật cụ thể gì?

– Gia đình, cuộc sống: Mẹ cô bé đã chết, cô sống với bố, bà nội cô cũng đã qua đời. Nhà bố con cô nghèo, sống “chui rúc trong một xó tối tăm”, “trên gác sát mái nhà”. Bố cô rất khó tính, cô “luôn luôn nghe những lời mắng nhiếc chửi rủa” và phải đi bán diêm để kiếm sống qua ngày.

– Bối cảnh không gian, thời gian: Bối cảnh của truyện là đêm giao thừa ngoài đường phố lạnh giá ở Đan Mạch. Đan Mạch là một nước nhỏ thuộc khu vực Bắc Âu. Diện tích nước này khoảng một phần tám diện tích nước ta, thủ đô là Cô-pen-ha-ghen.Ở đây, đêm giao thừa thời tiết rất lạnh, nhiệt độ nhiều lúc xuống tới vài chục độ dưới không độ, tuyết rơi dày đặc. Thế mà cô bé bán diêm ở đây lại “ngồi nép trong một góc tường, giữa hai ngôi nhà…” mong cho đỡ lạnh, nhưng ăn thua gì!

– Những hình ảnh tương phản: An-đéc-xen trong tác phẩm này đã sử dụng nhiều hình ảnh tương phản: “Trời đông giá rét tuyết rơi” khác cô bé “đầu trần, chân đi đất”. Ngoài đường phố lạnh buốt và tối đen khác cửa sổ mọi nhà đều sáng rực ánh đèn. Cô bé bụng đói vì cả ngày chưa ăn uống gì khác “trong phố sực nức mùi ngỗng quay”. Những hình ảnh tương phản này được chọn lọc, nhằm nêu bật tình cảnh tội nghiệp, đáng thương của cô bé vừa rét, vừa đói, vừa khổ.

Ngoài ra, còn có sự tương phản giữa hình ảnh “cái xó tối tăm” mà cô phải sống chui rúc với bố hiện nay với “ngôi nhà xinh xắn có dây thường xuân bao quanh” năm xưa khi bà nội cô còn sống. Hình ảnh tương phản này vừa nêu bật nỗi khổ vật chất, vừa cho thấy sự mất mát tinh thần của cô bé bây giờ, vì chỉ có bà nội cô là người thương cô.

3. Các mộng tưởng của em bé qua các lần quẹt diêm (lò sưởi, bàn ăn, cây thông Nô-en, người bà, hai bà cháu bay đi) diễn ra lần lượt có hợp lí không? Vì sao? Trong các mộng tưởng ấy, điều nào gắn với thực tế, điều nào thuần túy chỉ là tưởng tượng?

a) Bằng sự đan xen giữa hiện thực và mộng tưởng qua các lần quẹt diêm của cô bé, ta thấy nghệ thuật kể chuyện của An-đéc-xen thật hấp dẫn. Khi que diêm cháy lên là lúc mộng tưởng hiện ra trong đầu óc cô bé: từ lò sưởi bằng sắt có những hình nổi bằng đồng bóng nhoáng đến bàn ăn đã dọn khăn trải bàn trắng tinh, bát đĩa bằng sứ quý giá, có cả ngỗng quay… rồi thì cây thông Nô-en và hàng ngàn ngọn nến sáng rực, bà nội em mỉm cười với em, hai bà cháu vụt bay lên trời. Nhưng khi que diêm tắt là lúc cô bé trở lại với thực tại trước mặt cô chỉ còn là những bức tường dày lạnh lẽo… Tất cả các ngọn nến bay lên, bay lên mãi rồi biến thành những ngôi sao trên trời xa…

b) Các mộng tưởng của cô bé với các tình tiết được nhà văn thể hiện lần lượt theo thứ tự hợp lí. Do trời rất rét, cô bé lại vừa quẹt diêm nên cô mộng tưởng ngay đến lò sưởi, tiếp đó vì cô đói nên mộng tưởng đến chiếc bàn ăn với một con ngỗng quay, đặc biệt là con ngỗng quay đã nhảy ra khỏi đĩa và mang cả dao ăn, phuốc-sét tiến về phía cô.

Lúc bấy giờ, sau các bức tường kia, nhà nhà đều đang đón giao thừa nên liền đó cây thông Nô-en đã hiện lên. Đến đây, cô bé nhớ đến mình đã có một thời được hưởng hạnh phúc, cũng được đón giao thừa như thế khi bà nội em còn sống, thế là hình ảnh bà nội em hiện ra.

c) Trong các mộng tưởng ấy chỉ có bàn ăn, cây thông Nô-en là gắn liền với thực tế. Còn lại, từ con ngỗng quay bay ra khỏi đĩa mang cả dao ăn, phuốc-sét, tiến về phía em đến hình ảnh hai bà cháu cô nắm tay nhau bay vụt lên trời đều thuần túy chỉ là mộng tưởng.

4. Hãy phát biểu những cảm nghĩ của mình về truyện "Cô bé bán diêm" (trích), nói chung và về đoạn kết của truyện nói riêng.

Cô bé bán diêm là một truyện ngắn đặc sắc. Câu chuyện thật thương tâm. Hạnh phúc đến với cô bé đáng thương ở đây không thể nào có được trên trần thế mà chỉ có trong ước mơ, trong mộng tưởng. Khi sắp sửa lìa đời, người đời đều ghẻ lạnh, chỉ có mẹ cô và bà nội của cô là thương yêu cô hết lòng nhưng cả hai đều không còn trên đời này nữa. Bố cô vì nghèo khó nên lúc nào cũng cau có, cũng luôn luôn mắng nhiếc, chửi rủa cô. Từ thằng bé lượm chiếc giày đến khách qua đường, chẳng ai ghé mắt thương cảm đến cô bé cả.

Trong cái xã hội thiếu hẳn tình thương ấy, nhà văn An-đéc-xen đã nhỏ những giọt nước mắt của lòng nhân đạo xuống số phận cô bé đáng thương. Hình ảnh thi thể cô với đôi má hồng và đôi môi đang mỉm cười và cảnh huy hoàng hai bà cháu bay lên trời để đón lấy những niềm vui đầu năm chính là niềm ưu ái mà nhà văn dành cho những số phận đau khổ.

Truyện Cô bé bán diêm và phần kết đúng là: “Những điều trông thấy mà đau đớn lòng”, gợi lên trong lòng chúng ta niềm xúc cảm sâu sắc, không bi lụy, mà đầy chất thơ.

• Ghi nhớ: Truyện Cô bé bán diêm của nhà văn Đan Mạch An-đéc- xen có nghệ thuật kể chuyện hấp dẫn, đan xen giữa hiện thực và mộng tưởng, với các tình tiết, diễn biến hợp lí, truyền cho chúng ta lòng thương cảm sâu sắc đối với một em bé bất hạnh.

Mai Thu