Hướng dẫn soạn văn Tiến sĩ giấy của tác giả Nguyễn Khuyến – Chương trình Ngữ văn 11
Hướng dẫn soạn văn Tiến sĩ giấy sẽ cung cấp hệ thống lời giải chi tiết cho những câu hỏi định hướng bài học trong sách sách khoa. Để có quá trình học tập hiệu quả nhất, các bạn hãy cùng tham khảo nhé!
I. Hướng dẫn tìm hiểu
Câu 1. Xác định các đối tượng miêu tả và châm biếm trong bài
Trả lời:
Đối tượng được miêu tả trong bài là hình ông Tiến sĩ bằng giấy cùng một ít phẩm màu xanh đỏ- một món đồ chơi quen thuộc của trẻ nhỏ vào dịp Tết trung thu.
Từ đối tượng được miêu tả này, đối tượng bị châm biếm chính là hình tượng ông Tiến sĩ giấy- những kẻ vinh danh khoa bảng nhưng không hề có năng lực và tài năng.
Như vậy, tác giả Nguyễn Khuyến đã mượn hình ảnh đồ chơi ấy để nói về con người, về nền giáo dục khoa bảng và thời cuộc bằng thái độ mỉa mai chua chát. Các khoa thi vẫn được mở ra với mục đích tuyển chọn nhân tài cho đất nước, nhưng thực chất các chức vị lại được trao đổi, mua bán bằng tiền, tạo nên những chức danh vô nghĩa, trống rỗng.
Câu 2. Nêu dụng ý châm biếm của nhà thơ qua cách sử dụng điệp từ ở hai câu 1- 2 và cách đối lập: Mảnh giấy/ thân giáp bảng ; Nét son/ mặt văn khôi ở hai câu 3-4
Trả lời
Trong bốn câu thơ đầu, tác giả đã phác hoạ nên hình ảnh ông tiến sĩ giấy rất độc đáo, thể hiện qua việc:
– Tác giả đã sử dụng điệp từ “cũng” để khen bộ đồ chơi được chế tác rất khéo, rất giống như người thật và nhấn mạnh sự đầy đủ bộ lễ của ông tiến sĩ giấy. Những chính từ “cũng” cũng mang đậm sự mỉa mai, châm biếm: nhà thơ không chỉ chế giễu một thứ đồ chơi vô tri mà còn chế giễu những ông nghè thật- thật mà giả.
– Tác giả sử dụng biện pháp đối lập: Mảnh giấy/ thân giáp bảng ; Nét son/ mặt văn khôi để nói lên thực chất hèn kém của những ông nghè. Mảnh giấy, nét son mang hai nét nghĩa, có thể hiểu là bài thi của các ông nghè, phải có bài thi ấy mới vinh danh khoa bảng với học hàm tiến sĩ, cũng có thể là những thứ dùng để mua danh tiến sĩ. Mảnh giấy, nét son- những thứ thật đơn giản, nhỏ bé (mảnh giấy, nét son) được đặt cạnh những thứ vốn rất đáng trân trọng (thân giáp bảng, mặt văn khôi) đã làm tăng tính trào phúng của tác phẩm.
Câu 3. Sự xuất hiện ở câu thơ kết vừa đột ngột vừa tự nhiên. Hãy làm sáng tỏ điều này
Trả lời:
Bằng cách kết thúc bất ngờ, đột ngột nhưng rất tự nhiên ở câu thơ cuối cùng, tính chất trào phúng và giá trị phê phán của tác phẩm đã được nhấn mạnh và tô đậm. Nếu như 7 câu thơ trước đều tập trung miêu tả hình thức trang hoàng, lộng lẫy của một ông tiến sĩ nhưng đến câu kết tất cả đã được lật tẩy. Như vậy, thông qua việc mượn việc vịnh một thứ đồ chơi của trẻ con, tác giả đã châm biếm loại tiến sĩ rởm cùng sự mục nát của chế độ khoa cử tại đất nước ta thời bấy giờ.
Câu 4. Tại sao có thể nói bài thơ còn toát ra ý tự trào?
Trả lời
Bài thơ còn thể hiện lời tự trào của chính tác giả Nguyễn Khuyến. Nguyễn Khuyến cũng là một tiến sĩ, để tránh cuộc sống quan trường đầy rẫy những toan tính và để giữ trọn khí tiết của một nhà nho chân chính, ông đã phải cáo quan về quê. Trong lòng tác giả vẫn còn đau đáu nỗi lo về thời cuộc nhưng đành bất lực, dù chứng kiến thời cuộc đảo điên nhưng đành cam chịu bó tay. Chính vì thế, ông tự coi mình là một ông tiến sĩ giấy không hơn không kém. Dù trên thực tế, cụ Tam nguyên Yên Đổ là người có tài năng và khác xa với những ông tiến sĩ giấy “hữu danh vô thực”.
Từ ý thức tự trào này, bài thơ đã thể hiện một cách nhìn nhận đầy mới mẻ của tác giả về con người. Ông đã mất niềm tin vào một loại hình mẫu lí tưởng đã từng chế độ phong kiến đề cao, suy tôn và ông đã tinh tế phát hiện ra sự mâu thuẫn giữa “cái danh” và “cái thực” của loại người này.
Câu 5. Bài thơ gợi cho anh/ chị suy nghĩ gì về tương quan giữa cái danh và cái thực?
Trả lời
Tác giả Nguyễn Khuyến đã đem đến những suy nghĩ vô cùng sâu sắc về cái danh và cái thực và để lại bài học về việc con người cần rèn luyện tài năng thực chất chứ không nên chạy theo hư danh hão huyền và không mang danh “hữu danh vô thực” trống rỗng và vô nghĩa.
Văn mẫu tổng hợp 
