Phân tích văn bản Sông nước Cà Mau

Phân tích văn bản Sông nước Cà Mau

1. Đoạn văn gồm ba đoạn (được xác định theo trình tự quan sát và miêu tả của người kể chuyện):

–  Đoạn 1 (từ đầu đến màu xanh đơn điệu): ấn tượng chung về thiên nhiên Cà Mau.

–  Đoạn 2 (tiếp theo đến khói sóng ban mai: Đặc tả sông nước Cà Mau.

–  Đoạn 3 (còn lại): Cảnh chợ Năm Căn.

Cảnh sông nước Cà Mau và cuộc sống nơi đây (thể hiện rõ nhất qua hình ảnh chợ Năm Căn) được miêu tả qua cái nhìn của nhân vật xưng “tôi”. Như vậy người kể chuyện đứng ở ngôi thứ nhất. Vị trí quan sát của người kể chuyện: từ trên thuyền. Đây là vị trí thuận lợi để quan sát và miêu tả. Nói cách khác, người kể xuất hiện với tư cách là người trong cuộc đang trực tiếp chứng kiến vẻ đẹp hùng vĩ và hoang sơ của sông nước Cà Mau. Việc lựa chọn điểm nhìn nghệ thuật như trên khiến cho cảnh tượng thiên nhiên hiện lên như những thước phim tư liệu hết sức sống động về đất rừng phương Nam.

2.  Ấn tượng chung là sự choáng ngợp trước vẻ hùng vĩ của sông nước Cà Mau. Ấn tượng ấy được thể hiện qua hai loại cảm giác: nghe – nhìn. Tương ứng với nó là hai hệ thống hình ảnh:

–  Hệ thống hình ảnh thị giác: sông ngòi chi chít như mạng nhện; cả ba lớp không gian: trên trời, dưới nước, chung quanh đều toàn một sắc xanh cây lá.

–  Hệ thống hình ảnh thính giác: tiếng rì rào bất tận của những khu rừng, tiếng rì rào từ biển.
Tuy nhiên, điều cần nói là bên cạnh hai hệ thống hình ảnh này, cách sử dụng ngôn ngữ tả và kể khá linh hoạt. Có khi người kể chuyện sử dụng lối nói cường điệu (chi chít, bất tận. không ngớt vọng về,…), có khi thì tạo các so sánh để diễn tả cảm giác. Sự xen cài của các lớp hình ảnh và hình thức kể, tả khiến cho ấn tượng chung về sông nước Cà Mau trở nên sống động hơn.

3.  Đúng là trong đoạn văn này có nhiều địa danh rất lạ tai: Chà Là, Cái Keo, sông Bảy Háp, rạch Mái Giầm, kênh Bọ Mắt, kênh Ba Khía,… và bản thân tên của Cà Mau cũng được giải thích: nói trại đi theo chữ “tức khơ mầu", tiếng Miên nghĩa là “nước đen”. Những tên gọi này gợi cho người đọc thấy:

–  Đó là những tên gọi rất giản dị, không cầu kì kiểu Hán Việt mà thường căn cứ vào đặc điểm sự vật để gọi tên.

–  Gợi về một vùng đất hoang sơ, xa xôi, ít người biết đến.

–  Người đọc nhận thây sự giao thoa của nhiều nền văn hoá: không chỉ có văn hoá người Việt mà còn có cả văn hoá của người Khơ-me, người Hoa.

Đoạn văn miêu tả kênh rạch, sông ngòi Cà Mau có thể coi là đoạn văn sinh động nhất trong Sông nước Cà Mau. Tác giả đã sử dụng hàng loạt thủ pháp nghệ thuật để đặc tả vẻ đẹp của vùng đất này:

–  Trước hết, Cà Mau là vùng đất hùng vĩ, rộng lớn. Các tính từ miêu tả các động từ diễn tả hoạt động, các hình ảnh có tính chất so sánh ví von được sử dụng chính xác:

+ Dòng sông Năm Căn mênh mông, nước ầm ầm đổ ra biển ngày đêm như thác

+ Cá nước bơi hàng đàn đen trũi nhô lên hụp xuống như người bơi ếch

+ Con sông rộng hơn ngàn thước… hai bên bờ rừng đước dựng lên cao ngất như hai dãy trường thành vô tận.

–  Không chỉ ;hùng vĩ, đây còn là miền đất hoang sơ (thể hiện rất rõ qua các chi tiết nói về rừng đước: Cây được mọc dài theo bãi, theo từng lứa trái rụng, ngọn bằng tăm tắp, lớp này chồng lên lớp kia ôm lấy dòng sông, đắp từng bậc màu xanh lá mạ, màu xanh rêu, màu xanh chai lọ,… loà nhoà ẩn hiện trong sương mù và khói sóng ban mai. Chú ý các từ ngữ mọc dài, tăm tắp, chồng lèn, điệp ngữ màu xanh… Nó vừa cho thấy sự tinh tế trong quá trình quan sát của nhà văn (quan sát kĩ lưỡng sự phát triển của rừng đước, phân biệt chính xác các loại màu xanh), đồng thời cho thấy tình yêu thiên nhiên đất nước của nhà văn.

4. Đoạn văn miêu tả chợ Năm Căn thêm một lần nữa cho thấy sự tinh nhạy của nhà văn trong việc miêu tả cuộc sống phương Nam:

–  Đó là một bức tranh trù phú, tấp nập, đông vui. Thủ pháp liệt kê được sử  dụng một cách hiệu quả: những túp lều lá thô sơ. Những ngôi nhà gạch văn minh, những đống gỗ cao như núi, thuyền buôn dập dềnh trên sóng,… Điệp từ những (12 lần) cũng góp phần gợi lên sự nhộn nhịp của cuộc sống nơi đây.

–  Chợ Năm Căn mang vẻ bề thế của một trấn “anh chị rừng xanh” kiêu hãnh. Nó mang theo hơi thở rất riêng của thứ chợ ven sông nước Nam Bộ. Ớ đó có sự hoà trộn của nhiều màu sắc văn hoá: món ăn Trung Quốc, món ăn địa phương, những cô gái Hoa kiều xởi lởi, những người Chà Châu Giang bán vải, những bà cụ người Miên bán rượu, nhiều sắc giọng khác nhau, nhiều kiểu ăn vận khác nhau,… Tất cả khiến cho chợ Năm Căn trở thành bức tranh độc đáo nhất trong những xóm chợ vùng rừng Cà Mau.