Phong cách ngôn ngữ khoa học

Phong cách ngôn ngữ khoa học

Hướng dẫn

I. VĂN BẢN KHOA HỌC VÀ NGÔN NGỮ KHOA HỌC

– Các dạng văn bản của ngôn ngữ khoa học:

+ Viết (báo cáo khoa học, luận văn, luận án, sách giáo khoa, sách phổ biến khoa học…)

+ Nói (giảng bài, nói chuyện khoa học, thảo luận, tranh luận…)

– Các loại vãn bản của ngôn ngữ khoa học:

+ Loại vãn bản khoa học chuyên sâu Nguyễn Hữu Ân

+ Loại vãn bản dùng để giảng dạy các môn khoa học

+ Loại văn bản phổ biến khoa học

Ngôn ngữ khoa học là ngôn ngữ được dùng trong giao tiếp thuộc lĩnh vực khoa học tiêu biểu là trong các văn bản khoa học.

II. ĐẶC TRƯNG CỦA PHONG CÁCH NGÔN NGỮ KHOA HỌC

Có ba đặc trưng cơ bản

– Tính khái quát, trừu tượng

– Tính lí trí, lôgic

– Tính khách quan, phi cá thể.

Các đặc trưng đó thể hiện ở các phương tiện ngôn ngữ như từ ngữ, câu văn, đoạn văn, văn bản.

LUYỆN TẬP

Bài tập 1.

Bài Khái quát văn học Việt Nam từ Cách mạng tháng Tám năm 1945 đến hết thế kỉ XX (Ngữ văn 12, tập một) là một văn bản khoa học vì:

a) Nội dung thông tin của bài là những kiến thức khoa học cụ thể là khoa học văn học sử (khoa học lịch sử văn học).

b) Phương pháp nghiên cứu của bài là sử dụng luận chứng (sự phát triển của xã hội Việt Nam từ Cách mạng tháng Tám năm 1945 đến hết thế kỉ XX) và trình bày các luận điểm về sự phát triển của văn học Việt Nam trong giai đoạn đã nói.

c) Văn bản này được sử dụng để giảng dạy trong nhà trường nghĩa là thuộc loại văn bản giáo khoa với đốì tượng là học sinh lớp 12 phổ thông nên có tính sư phạm.

d) Ngôn ngữ được sử dụng trong văn bản này có nhiều thuật ngữ khoa học văn chương. Ví dụ: chủ đề, hình ảnh, tác phẩm, phản ánh hiện thực, đại chúng hoá, chất suy tưởng, nguồn cảm hứng sáng tạo… Ngôn ngữ này tuy ít nhiều có trừu tượng khô khan nhưng nhìn chung học sinh lớp 12 phố thông đều có thể hiểu được một cách dễ dàng.

Bài tập 2.

Để làm được bài tập này nghĩa là giải thích và phân biệt các thuật ngữ khoa học với các từ ngữ thông thường cùng một hình thức âm thanh, học sinh cần phải đốì chiếu và so sánh từng từ một. Với các thuật ngữ khoa học có thể tra cứu bằng từ điển chuyên ngành.

Ví dụ: trong ngôn ngữ thông thường đoạn thẳng là đoạn ngay, đoạn không cong queo, gãy khúc, không lệch về một bên nào. Còn đoạn thẳng trong ngôn ngữ toán học là đoạn ngắn nhất nô’i hai điểm với nhau.

Dựa vào ví dụ học sinh tự làm tiếp các từ còn lại.

Bài tập 3.

– Đoạn văn này có sử dụng nhiều thuật ngữ khoa học như: phát hiện, khảo cổ, người vượn, hạch dá, mảnh tước, rìu tay, di chỉ, chế tạo công cụ…

– Tính lôgic, lí trí của đoạn văn thể hiện rõ nhất ở lập luận: câu đầu nêu luận điểm khái quát, các câu sau nêu luận cứ. Luận cứ đều là các cứ liệu thực tế. Đoạn văn có lập luận và kết cấu diễn dịch.

Bài tập 4.

Học sinh tự viết một đoạn văn thuộc loại văn bản phổ biến khoa học về sự cần thiết của việc bảo vệ môi trường sống (nước, không khí và đất).

Lưu ý là muốn như vậy cần có kiến thức khoa học thông thường đồng thời phải viết đúng phong cách ngôn ngữ khoa học.

Có thể tham khảo đoạn văn sau đầy trích từ sách giáo viên.

"Nước rất cần thiết cho sự sống của con người, các loài động vật và cây cối. Nhưng cần phải có nguồn nước sạch thì cơ thể người, động vật và cây cối mới có thể tạo thành chất dinh dưỡng. Nếu nguồn nước bị ô nhiễm thì tác hại đối với con người và muôn loài dộng vật, cây cối sẽ không lườnghết. Cần bảo vệ nguồn nước khỏi các chất độc hại như hoá chất, các chất thải từ nhà máy, bệnh viện… Chẳng hạn, các nhà máy, bệnh viện cần phải có công nghệ làm sạch các chất thải trước khi ra môi trường xung quanh. Có như vậy mới bảo vệ được sự sống."

Mai Thu