Tuần 13 – Tóm tắt văn bản tự sự
Tuần 13 – Tóm tắt văn bản tự sự
Hướng dẫn
I – KIẾN THỨC CƠ BẢN CẦN NẮM VỮNG
Tóm tắt văn bản là một việc làm phổ biến, rất cần thiết trong học tập và trong đời sống. Để có được một văn bản tóm tắt tốt, trước hết, cần xác định mục đích tóm tắt rõ ràng (để ghi nhớ, để giới thiệu với người khác hoặc để làm dẫn chứng trong bài văn nghị luận văn học…), và nắm vững cách thức tóm tắt.
1. Mục đích, yêu cầu tóm tắt văn bản tự sự dựa theo nhân vật chính
a) Mục đích: Trong cuộc sống, việc tóm tắt văn bản tự sự phục vụ nhiều mục đích khác nhau. Thường chúng ta tóm tắt để dễ dàng ghi nhớ, để hiểu và đánh giá nội dung văn bản. Cũng có khi tóm tắt để ghi chép làm tài liệu, làm dẫn chứng trong bài vãn hoặc để kể lại cho người khác nghe, để minh hoạ cho một ý kiến nào đó của mình.
b) Yêu cầu:Bản tóm tắt phải ngắn gọn nhưng vẫn đảm bảo được nội dung cơ bản hoặc những đặc điểm, những mốc quan trọng trong cuộc đời của nhân vật chính. Bản tóm tất cũng phải được trình bày theo một bố cục rõ ràng, chính xác theo những yêu cầu chung của văn tự sự.
2. Cách tóm tắt tác phẩm tự sự theo nhân vật chính
– Đọc kĩ văn bản gốc, chọn các sự việc cơ bản xảy ra với nhân vật chính và diễn biến của các sự việc đó.
– Tóm tắt rõ các hành động, lời nói, tâm trạng của nhân vật theo diên biến của cốt truyện (một vài chỗ có thể kết hợp dẫn nguyên văn một số từ ngữ, câu văn trong văn bản gốc).
– Tóm tắt những sự việc cơ bản xảy ra đối với nhân vật chính giúp ta nắm vững tính cách của nhân vật, từ đó có cơ sở để tìm hiểu và đánh giá tác phẩm
II – HƯỚNG DẪN TÌM HIỂU BÀI
Về Truyện An Dương Vương và Mị Châu – Trọng Thuỷ:
a) Trong truyện này, có thể xác định An Dương Vương và Mị Châu là hai nhân vật chính (tuy xét về vai trò quan trọng thì An Dương Vương nổi bật hơn). Hai nhân vật này xuất hiện ở hầu hết các sự việc chính của câu chuyện. Hơn thế nữa, họ còn là những “mắt xích; quan trọng quyết định chiều hướng phát triển của cốt truyện.
b) Tóm tắt Truyện An Dương Vương và Mị Châu – Trọng Thuỷ theo nhân vật An Dương Vương:
Vua An Dương Vương nước Âu Lạc là Thục Phán. Vua cho xây thành ở đất Việt Thường nhưng hễ đắp tới đâu lại lở tới đấy. Một hôm có cụ già từ phương đông tới nói: Sẽ có sứ Thanh Giang đến giúp vua xây thành.
Hôm sau vua mừng rỡ cho người ra đón mới biết sứ Thanh Giang là một con Rùa Vàng.
Thành xây nửa tháng thì xong, vững chãi và kiên cố. Trước khi về biển, Rùa Vàng còn tháo vuốt đưa cho nhà vua làm lẫy nỏ thần chống giặc. Có thành cao, hào sâu lại có nỏ thần, vua Thục rất nhiều lần đã đánh cho quân của Triệu Đà đại bại.
Đà không dám đối chiến, bèn xin hoà và cho con trai là Trọng Thuỷ sang cầu hôn. Vua đồng ý gả con gái Mị Châu, lại cho cả Trọng Thuỷ ở lại Loa Thành làm rể. Có được cơ hội tốt, Trọng Thuỷ bèn dụ dỗ Mị Châu cho xem nỏ thần rồi đánh tráo ngay lẫy nỏ.
Quân Triệu Đà phá được nỏ thần bèn ồ ạt tấn công. An Dương Vương trong khi ấy cậy có nỏ Liên Châu vẫn điềm nhiên ngồi đánh cờ, không bố phòng gì cả. Loa Thành bị vỡ, vua Thục bèn mang theo con gái chạy xuống phía Nam. Thế nhưng cùng lúc ấy Trọng Thuỷ đuổi theo dấu lông ngỗng mà Mị Châu rắc dọc đường. Cùng đường, lại nghe sứ Thanh Giang nhắc nhở “Kẻ ngồi sau lưng chính là giặc đó!", An Dương Vương bèn tuốt kiếm chém Mị Châu rồi cầm sừng tê bảy tấc rẽ nước đi xuống biển.
c) Tóm tắt truyện theo nhân vật Mị Châu:
Mị Châu là con gái của vua nước Âu Lạc – An Dương Vương Thục Phán. Nhân việc Triệu Đà’ thua trận xin cầu hoà và muốn được cho con trai sang ở rể, nàng được vua cha thuận ý gả cho Trọng Thuỷ.
Mị Châu rất mực yêu chồng lại ngây thơ, nhẹ dạ, cả tin nên đã vô ý đem bí quyết nỏ thần ra nói với người chồng – gián điệp. Có được lẫy nỏ thần, Trọng Thuỷ muốn xin về, Mị Châu lại nói: Sau này, nếu có gặp cảnh biệt li thì cứ theo dấu lông ngỗng thiếp rắc dọc đường mà tìm.
Trọng Thuỷ về nhà, rồi cùng cha đem đội quân sang đánh. Loa Thành đại bại, Mị Châu theo cha chạy xuống phương Nam nhưng vừa đi nàng lại vừa rắc lông ngỗng làm dấu cho Trọng Thuỷ. Chạy ra bờ biển vua cha nổi giận tuốt gươm ra chém. Trước khi chết, Mị Châu còn khấn: "Nếu có lòng phản nghịch mưu hại cha, chết đi sẽ biến thành cát bụi. Nếu một lòng trung hiếu mà bị người lừa dối thì chết đi sẽ biến thành châu ngọc để rửa sạch mối nhục thù". Mị Châu chết, máu nàng chảy xuống biển, trai sò ăn phải đều biến thành hạt châu. Xác nàng được Trọng Thuỷ đem về mai táng ở Loa Thành, Trọng Thuỷ thương nhớ Mị Châu, sau đó cũng lao đầu xuống giếng mà chết. Người đời sau mò được ngọc ở biển Đông đem về giếng ấy mà rửa thì ngọc càng thêm sáng.
d) Có thể rút ra cách thức tóm tắt tác phẩm tự sự theo nhân vật chính. Ta thực hiện thứ tự các bước như sau:
– Xác định mục đích tóm tắt (tóm tắt phục vụ mục đích gì? Hơn nữa có tãc phẩm có nhiều nhân vật chính nên có thể có nhiều cách tóm tắt khác nhau).
– Đọc kĩ văn bản để xác định nhân vật chính (những nhân vật xuất hiện nhiều và có vai trò quyết định tới sự phát triển hoặc đổi thay chiều hướng truyện). Đặt nhân vật này trong mối quan hệ với các nhân vật khác và diễn biến các sự việc trong cốt truyện để dễ dàng tóm tắt hay lược bỏ.
– Viết văn bản tóm tắt bằng lời văn của mình để giới thiệu nhân vật, nêu rõ các hành đông, lời nói, tâm trạng của nhân vật theo diễn biến củạ cốt truyện (để khắc hoạ nhân vật, có thể kết hợp trích dẫn nguyên văn một số từ ngữ, câu văn trong tác phẩm).
– Kiểm tra lại và sửa chữa văn bản tóm tắt cho phù hợp với mục đích và yêu cầu của việc tóm tắt.
III – HƯỚNG DẪN LUYỆN TẬP
1. a) Căn cứ vào nội dung văn bản, có thể thấy người biên soạn đã chọn cốt truyện làm định hướng để tóm tắt truyện Tiễn dặn người yêu. Trong khi đó, nhà văn Nguyễn Đình Thi đã dựa vào tính cách nhân vật Trương Sinh để tóm tắt Chuyện người con gái Nam Xương (Phần tóm tắt là đoạn 1).
b) Nguyễn Đình Thi tóm tắt truyện để làm dẫn chứng minh họa cho bài văn nghị luận, vì thế mà định hướng tóm tắt có khác với bản tóm tắt truyện Tiễn dặn người yêu (tóm tắt truyện nhằm giới thiệu khái quát nội dung tác phẩm).
Qua hai cách làm này, có thể rút ra kinh nghiệm: Dù định hướng tóm tắt theo cốt truyện hay theo nhân vật thì điều quan trọng vẫn là phải biết cách lược đi những sự việc, những chi tiết phụ ; chọn lấy những sự việc, những chi tiết chính. Hơn nữa, trong khi viết, kĩ thuật "nén câu dồn ý" sẽ làm cho bài tóm tắt thêm cô đọng hơn.
2. Tóm tắt Truyện An Dương Vương và Mị Châu – Trọng Thuỷ theo nhân vật Trọng Thuỷ:
Triệu Đà nhiều lần cất quân sang đánh Âu Lạc nhưng đều thất bại bèn sai con trai sang hỏi Mị Châu để cầu hoà. Sau khi An Dương Vương đồng ý gả Mị Châu, Trọng Thuỷ xin ở lại Loa Thành để chờ có cơ hội dò xét "bí quyết" đánh giặc của An Dương Vương. Một hôm trong khi nói chuyện, Trọng Thuỷ dỗ Mị Châu cho xem trộm nỏ thần. Xem xong, Thuỷ ngầm làm một cái lẫy nỏ khác thay vuốt Rùa Vàng rồi xin phép Thục Phán được về phương Bắc thăm cha. Trước khi ra đi, Trọng Thuỷ còn cùng với Mị Châu hứa hẹn: "Nếu gặp cảnh biệt li thì đau đớn khôn xiết. Thiếp có áo gấm lông ngỗng…, đi đến đâu sẽ rứt lông mà rắc… có thể cứu được nhau".
Trọng Thuỷ về phương Bắc chế nỏ rồi cùng cha kéo quân xuống phương Nam. Thế quân đang mạnh lại gặp lúc An Dương Vương có ý chủ quan nên chẳng mấy chốc quân của Trọng Thuỷ chiếm được Loa Thành. Không thấy vợ ở trong thành, Thuỷ tức tốc phi ngựa theo dấu lông ngồng mà đuổi theo. Thế nhưng đến sát bờ biển, Thuỷ thấy Mị Châu đã chết tự bao giờ. Trọng Thuỷ ôm xác Mị Châu đem về Loa Thành an táng. Một hôm trong khi đi tắm, Trọng Thuỷ nhìn thấy bóng dáng Mị Châu dưới nước bèn cứ thế lao đầu xuống giếng mà chết. Người đời sau đồn rằng đem nước ở giếng này mà rửa ngọc minh châu thì thấy ngọc cứ ngày một sáng thêm lên.
3. Tóm tắt truyện Tấm Cám theo nhân vật Tấm (hoặc Cám)
a) Tóm tắt truyện theo nhân vật Tấm
Tấm mồ côi cha từ nhỏ. Cô phải sống cùng với mụ dì ghẻ và cô em gian ác. Trong mọi việc, Tấm luôn là người phải chịu thiệt thòi. Đi bắt tôm bắt tép, Tấm bị Cám lừa trút hết giỏ tép đầy. Tấm nuôi được con cá bống, mẹ con Cám lại lừa giết thịt ăn. Ngày nhà vua mở hội, mụ dì ghẻ lại lấy gạo và thóc trộn lẫn với nhau bắt Tấm nhặt xong mới được đi xem. Trong tất cả những lần như thế Tấm đều được Bụt hiện lên an ủi và giúp đỡ. Nhờ có Bụt, ngày hội Tấm có quần áo đẹp, khãn đẹp và giày đẹp. Đi xem hội, Tấm sợ ý đánh rơi mất chiếc giày nhưng cũng may nhờ chiếc giày ấy, Tấm trở thành hoàng hậu. Ghen ghét, mẹ con Cám lập mưu giết Tấm rồi đưa Cám vào cung để thế chân. Tấm chết, biến hoá nhiều lần thành: chim vàng anh, cây xoan đào, khung cửi. Mỗi lần như thế lại là một lần Tấm bị mẹ con Cám lập mưu hãm hại. Cuối cùng Tấm biến thành quả thị, âm thầm giúp việc nấu cơm, quét dọn cho bà hàng nước. Nhưng rồi bà cụ cũng phát hiện ra. Bà xé tan vỏ thị và thế là từ đấy Tấm sống cùng bà. Một hôm vua đến quán này uống nước, ãn miếng trầu cánh phượng, thấy quen và thế là vua nhận ra người vợ yêu quý của mình. Tấm thẳng tay trừng trị mẹ con nhà Cám rồi trở lại cuộc sống hạnh phúc bên vua.
b) Tóm tắt truyện theo nhân vật Cám
Cám xấu tính nhưng lại phải sống bên người chị cùng cha khác mẹ hiền lành, xinh đẹp nên lúc nào cũng tỏ ra ganh ghét. Được mẹ đứng sau hậu thuẫn, Cám luôn tìm cách để đày đoạ chị. Cùng đi hớt tép nhưng Cám lười nhác không bắt được con nào. Cám lừa chị hụp xuống ao để trút giỏ tép mang về. Thấy Tấm nuôi được con cá bống, Cám lại lừa bắt và giết thịt. Ngày hội, Cám sắm sửa quần áo đẹp đi chơi. Thấy vua mời các thiếu nữ thử giày kén vợ, Cám cũng len vào nhưng không được.
Ghen tức vì Tấm được làm hoàng hậu, nhân ngày giỗ cha, Cám và mẹ lừa Tấm trèo cau rồi giết Tấm. Cám vào cung thay chị. Một hôm đang giặt áo, Cám lại nghe tiếng chim vàng anh hót lời của Tấm. Cám tức giận bắt chim làm thịt rồi nói dối vua. Tưởng đã an tâm nhưng một thời gian sau ở vườn ngự lại mọc lên hai cây xoan đào rất đẹp. Nhà vua lấy làm yêu thích lắm. Biết chuyện Cám lại sai cho lính chặt cây đóng thành khung cửi. Thế nhưng cứ mỗi lần ngồi vào khung cửi, Cám lại nghe thấy tiếng chửi rửa mình. Không chịu được, Cám đốt khung cửi rồi đổ tro bên lề đường cách xa hoàng cung.
Lạ thay một hôm không biết từ đâu Tấm trở về. Cám thấy chị xinh đẹp hơn xưa lại được vua yêu chiều thì không khỏi tỏ ra sợ hãi. Cám cũng muốn mình được xinh đẹp như chị. Thế nhưng không ngờ, cuối cùng Cám phải nhận cái chết chính bởi vì sự tham lam và ngu ngốc của mình.
Mai Thu
Văn mẫu tổng hợp 
