Miêu tả và biểu cảm trong văn bản tự sự

I. KIẾN THỨC CƠ BẢN CẦN NẮM VỮNG

– Trong văn bản tự sự, rất ít khi các tác giả chỉ thuần kể người, kể việc (kể chuyện) mà khi kể thường đan xen các yếu tố miêu tả và biểu cảm.

– Các yếu tố miêu tả, biểu cảm làm cho việc kể chuyện sinh động và sâu sắc hơn.

II. HƯỚNG DẪN TÌM HIỂU BÀI

1. Trong đoạn văn trên, các yếu tố miêu tả và biểu cảm gồm có:

Yếu tố miêu tả: Xe chạy chầm chậm. Tôi thở hồng hộc, trán đẫm mồ hôi, và khi trèo lên xe, tôi ríu cả chân lại. Mẹ tôi không còm cõi xơ xác quá như cô tôi nhắc lại lời người họ nội của tôi. Gương mặt mẹ tôi vẫn tươi sáng với đôi mắt trong và nước da mịn, làm nổi bật màu hồng của hai gò má. Mẹ tôi lại tươi đẹp như thuở còn sung túc. Tôi ngồi trên đệm xe, đùi áp đùi mẹ tôi, đầu ngả vào cánh tay mẹ tôi. Hơi quần áo mẹ tôi và những hơi thở ở khuôn miệng xinh xắn nhai trầu phả ra lúc đó thơm tho lạ thường.

Yếu tố biểu cảm: Tôi oà lên khóc rồi cứ thế nức nở. Hay tại sự sung sướng, bỗng được trông nhìn và ôm ấp cái hình hài máu mủ của mình mà mẹ tôi lại tươi đẹp như thuở còn sung túc? Tôi thấy những cảm giác ấm áp đã bao lâu mất đi bỗng lại mơn man khắp da thịt. Phải bé lại và lăn vào lòng một người mẹ, áp mặt vào bầu sữa nóng của người mẹ, để hàn tay người vuốt ve từ trán xuống cằm, và gãi rôm ở sống lưng cho, mới thấy người mẹ có một êm dịu vô cùng.

Các yếu tố này không đứng riêng mà đan xen lẫn nhau và đan xen với yếu tố tự sự.

2. Nếu không có các yếu tố miêu tả và biểu cảm, đoạn văn toàn các yếu tố kể chuyện thì nội dung sẽ như sau:

Xe chạy. Mẹ vẫy tôi. Tôi chạy theo. Mẹ kéo tôi lên xe. Tôi khóc. Mẹ cũng sụt sùi. Tôi ngồi bên mẹ, nhìn ngắm mẹ. Tôi không còn nhớ hai mẹ con hỏi và đáp những gì.

Rõ ràng việc kể chuyện sẽ khô khan, chỉ toàn sự việc. Người đọc không thấy được chi tiết phản ánh tình cảm và cảm xúc của bé Hồng, cũng không thấy được tình mẹ con thật cảm động qua những biểu hiện xúc cảm của nhân vật.

3. Nếu bỏ hết các yếu tố kể, chí còn lại miêu tả và cảm xúc thì đoạn văn cũng sẽ lộn xộn. Như đã thống kê các yếu tố trên ở câu 1. Phái có yếu tố kể là cốt, những yếu tố miêu tả, cảm xúc kết hợp mới thành một câu chuyện có lớp lang, mạch lạc.

III. HƯỚNG DẪN LUYỆN TẬP

1. Em xem lại các văn bản. Quy trình làm như khi tiến hành bài học. Đầu tiên là chọn đoạn văn bản tự sự. Sau đó chỉ ra các yếu tố kể chuyện (tự sự), miêu tả, biểu cảm. Thứ loại bỏ các yếu tố miêu tả và biểu cảm. Rút ra nhận xét về giá trị của các yếu tố đó đối với đoạn trích.

2. Khi viết đoạn văn, chú ý đây là những giây phút đầu tiên gặp lại người thân. Có thể tham khảo đoạn văn của nhà văn Nguyên Hồng, nhưng chú ý những gì là riêng của bản thân em. Cần lưu ý kết hợp kể, tả, bộc lộ cảm xúc.

Mai Thu