Tuần 6 – Rama buộc tội (trích Ra-ma-ya-na sử thi Ấn Độ)

Tuần 6 – Rama buộc tội (trích Ra-ma-ya-na sử thi Ấn Độ)

Hướng dẫn

I – KIẾN THỨC CƠ BẢN CẦN NẮM VỮNG

1. Tóm tắt truyện:

Câu chuyện diễn ra ở vương quốc Kô-sa-la. Vua Đa-xa-ra-tha có bốn người con trai do ba bà -vợ sinh ra. Ra-ma là con cả, hơn hẳn các em về tài đức. Vua cha có ý định nhường ngôi cho chàng nhưng vì lời hứa với bà vợ thứ Ka-kê-i xinh đẹp nên đã đày Ra-ma vào rừng và trao ngôi lại cho Bha-ra-ta, con của Ka-kê-i. Ra-ma cùng vợ là Xi-ta và em trai Lắc-ma-na vào rừng sống ẩn dật. Quỷ vương Ra-va-na lập mưu cướp Xi-ta đem về làm vợ. Mặc quỷ vương dụ dỗ và ép buộc, Xi-ta vẫn kịch liệt chống cự. Được tướng khỉ Ha-nu-man giúp đỡ, Ra-ma đã cứu được Xi-ta. Nhưng sau đó, Ra-ma nghi ngờ tiết hạnh của Xi-ta và không muốn nhận lại nàng làm vợ. Để chứng tỏ lòng chung thuỷ của mình, Xi-ta đã nhảy vào lửa. Thần lửa biết Xi-ta trong sạch nên đã cứu nàng. Ra-ma và Xi-ta trở về Kinh đô.

2. Đoạn trích này là thử thách cuối cùng của Ra-ma và Xi-ta trên con đường tìm về với hạnh phúc và danh vọng. Bằng lối kể chuyện giàu kịch tính và nghệ thuật khắc hoạ tính cách rất điển hình, tác giả đã cho chúng ta thấy được quan niệm của người Ấn Độ cổ đại về người anh hùng, về đấng quân vương mẫu mực và về người phụ nữ lí tưởng trong xã hội.

II – HƯỚNG DẪN ĐỌC – HlỂU VĂN BẢN

1. Có thể nói, màn gặp gỡ giữa Ra-ma và Xi-ta diễn ra trong một không gian công cộng, giữa đông đủ mọi người, đã chi phối rất nhiều đến tâm trạng và ngôn ngữ đối thoại của Ra-ma và Xi-ta.

Cả Ra-ma và Xi-ta đều đứng trên tư cách cá nhân và tư cách xã hội để đối thoại với nhau. Họ muốn chứng tỏ phẩm chất, danh dự của mình không chỉ với người đối thoại mà đối với người đang chứng kiến.

Với Ra-ma, lúc này chàng không chỉ đứng trên tư cách một người chồng mà còn trên tư cách một người anh hùng, một đấng quân vương. Và vì thế cho nên chàng đã rơi vào một hoàn cảnh vô cùng khó xử: vừa yêu thương xót xa cho vợ nhưng vẫn phải giữ bổn phận gương mẫu của một đức vua anh hùng: "Thấy người đẹp khuôn mặt bông sen với những cuộn tóc lượn sóng đứng trước mặt mình, lòng Ra-ma đau như dao cắt. Nhưng vì sợ tai tiếng, chàng bèn nói với nàng, trước mặt những người khác…". Ra-ma thử thách Xi-ta để công chúng hiểu đúng con người và hành động của nàng. Cho nên trong lời nói của chàng, con người xã hội nổi lên lấn át con người cá nhân.

Bất ngờ trước lời kết tội oan, Xi-ta cũng vô cùng đau khổ. Nàng đáp lại lời của Ra-ma không chỉ với tư cách một người vợ, mà còn với tư cách một hoàng hậu. Xi-ta không thể để danh dự của mình bị bôi nhọ một cách xấu xa. Lúc đầu nàng ra sức van nài trong khuôn khổ quan hệ tình nghĩa vợ chồng (lời thoại xưng hô chàng – thiếp) nhưng rồi nàng chuyển sang quan hệ xã hội: "Hỡi đức vua!… Người…". Sự thay đổi cách xưng hô ấy cũng cho thấy tình thế khó xử của Gia-na-ki "trước mặt đông đủ mọi người".

2. Theo lời tuyên bố của Ra-ma thì chàng giao tranh với quỷ Ra-va-na, tiêu diệt hắn để giải cứu Xi-ta vì danh dự người anh hùng bị xúc phạm khi Ra-va-na dám cướp vợ của chàng. Chàng ruồng bỏ Xi-ta vì danh dự không cho phép người anh hùng chấp nhận một người vợ đã chung chạ với kẻ khác ("Người đã sinh trưởng… một vật để yêu đương"). Tuy nhiên, cũng không phủ nhận được rằng trong thái độ ruồng bỏ Xi-ta của Ra-ma có "sự ghen tuông của người chồng".

Như vậy, nhìn ở khía cạnh nào, chúng ta cũng thấy Ra-ma hành động bằng lí trí bởi chàng phải là khuôn mẫu đạo đức cho dân chúng noi theo. Chàng phải hi sinh những tình cảm cá nhân vì những đòi hỏi của cộng đồng.

Để nhấn mạnh bổn phận và danh dự, chúng ta thấy Ra-ma nhấn đi nhấn lại nhiều lần những từ ngữ liên quan đến tài năng và danh dự (nhân phẩm, tiếng tăm, uy tín, gia đình cao quỷ, dòng họ lừng lẫy, trả thù sự lăng nhục,…) của một đức vua cao quý, anh hùng.

Khi Xi-ta bước lên giàn lửa, Ra-ma cũng căng thẳng vô cùng. Có thể nói đó cũng là một thử thách dữ dội đối với Ra-ma bởi chàng không thể nghĩ rằng hành động của Xi-ta lại quyết liệt như vậy. Ở vào một tình thế "tiến thoái lưỡng nan", vì thế mà: "Vào lúc đó, chẳng ai trong đám bạn hữu dám nói gì với Ra-ma, hoặc nhìn vào chàng; lúc đó trông chàng khủng khiếp như thần Chết vậy”.

3. Khi bị đẩy vào bước đường cùng, Xi-ta mặc dù vô cùng đau đớn nhưng nàng vẫn bình tĩnh đưa ra những lời thanh minh thấu tình, đạt lí.

Trước hết, Xi-ta khẳng định tư cách và đức hạnh của nàng không thể so sánh với hạng phụ nữ thấp kém tầm thường được. Nàng là con của thần Đất Mẹ và chỉ với việc nàng có thể từ bỏ cung điện nguy nga để theo chồng vào rừng mà chia sẻ bao gian nan thử thách cũng đủ để chứng minh cho phẩm hạnh của nàng rồi.

Lí do thứ hai còn thuyết phục hơn nữa. Nàng bị bắt cóc và việc quỷ vương Ra-va-na động đến người nàng khi nàng đang bị ngất đi là những điều nằm ngoài lí trí của nàng. Khi nàng tỉnh lại, nàng đã nhất quyết cự tuyệt tất cả những hành động của quỷ vương. Lí do mà Xi-ta đưa ra quả thật là vô cùng sắc sảo, đặc biệt khi những sự việc ấy lại được chứng kiến bởi Ha-nu-man.

Không thuyết phục được chồng, cuối cùng, Xi-ta đã chọn một hành động quyết liệt hơn: bước lên giàn lửa. Hành động và lời cầu khấn của Xi-ta hướng tới đấng A-nhi cho thấy để chứng minh cho đức hạnh và phẩm tiết thuỷ chung, Xi-ta sẵn sàng bước qua cả mạng sống của chính mình.

4. Có thể nói cảnh Xi-ta nạp mình cho lửa là một cảnh đầy kịch tính, vừa hào hùng và vừa rất bi thương. Chính vì vậy nó khiến cho quan quân và dân chúng của cả hai bên cũng như anh em bạn hữu vô cùng xúc động ("Ai nấy, già cũng như trẻ đau lòng đứt ruột,… các phụ nữ bật ra tiếng kêu khóc thảm thương. Cả loài Rắc-sa-xa lẫn loài Va-na-ra cùng kêu khóc vang trời trước cảnh tượng đó"). Cảnh Xi-ta bước lên giàn lửa đúng là biểu tượng tập trung nhất cho hình mẫu người phụ nữ lí tưởng của Ấn Độ thời cổ đại.

III – HƯỚNG DẪN LUYỆN TẬP

Có thể chia lớp học thành 2 hoặc 3 nhóm. Mỗi nhóm cần tiến hành những việc sau đây:

– Phân công người đảm nhiệm vai diễn, chuẩn bị trang phục, đạo cụ, suy nghĩ về việc chuẩn bị khung cảnh.

– Tham khảo ý kiến của thầy cô giáo để rút bớt những phần rườm rà trong lời thoại rồi tiến hành tập kịch.

– Các nhóm lần lượt trình diễn màn kịch Ra-ma buộc tội theo cách cảm nhận và sự chuẩn bị của mình.

– Căn cứ vào các tiêu chí như: Hiệu quả diễn xuất của diễn viên, trang phục, đạo cụ, nhạc nền, cách tạo dựng khung cảnh,… để nhận xét về sự trình diễn của mỗi nhóm, từ đó bình chọn nhóm thể hiện tốt nhất tinh thần của đoạn trích.

Mai Thu