Bài 19 – Tiếng nói của văn nghệ

Bài 19 – Tiếng nói của văn nghệ

Hướng dẫn

I. ĐÔI NÉT VỀ TÁC GIẢ, TÁC PHẨM

– Nguyễn Đình Thi (1924 – 2003) sinh tại Luông Pra-băng (Lào) nhưng lớn lên và học hành ở Hà Nội. Ông xuất thân từ một gia đình viên chức, quê gốc ở Phú Xuyên, Hà Tây. Ông tham gia phong trào học sinh sinh viên từ năm 1941 và là thành viên của tổ chức Văn hóa cứu quốc, do Đảng Cộng sản thành lập từ năm 1943. Cách mạng tháng Tám thành công, ông làm Tổng thư kí Hội Văn hóa cứu quốc, đại biểu quôc hội khóa đầu tiên. Từ năm 1958 đến năm 1989, Nguyễn Đình Thi là Tổng thư kí Hội nhà văn Việt Nam. Từ năm 1995, ông là Chủ tịch ủy ban toàn quốc liên hiệp các hội văn học nghệ thuật, ông làm thơ, viết văn, sáng tác nhạc, soạn kịch, viết lí luận phê bình, lĩnh vực nào cũng có nhiều thành tựu. Năm 1996 ông đã được Nhà nước trao tặng Giải thưởng Hồ Chí Minh về văn học.

Tác phẩm chính:

Tiểu thuyết: Xung kích (1952), Vỡ bờ (hai tập 1960 – 1970).

Thơ: Người chiến sĩ (1966), Bài tha Hắc Hải (1958), Dòng sôngtrong xanh (1974), Tia nắng (1983).

– Tiểu luận Tiếng nói văn nghệ trên đây được Nguyễn Đình Thi viết năm 1948, thời kì đầu cuộc kháng chiến chống Pháp, in trong cuốn Mấy vấn đề văn học (xuất bản năm 1956).

– Tiểu luận này bàn về nội dung phản ánh, thể hiện của văn nghệ và sức mạnh lớn lao kì diệu của nó đối với đời sống con người.

II. GỢl Ý ĐỌC HIỂU

1. Bài viết Tiếng nói của văn nghệ có bô’ cục chặt chẽ, mạch lạc, được thể hiện qua hệ thống luận điểm rõ ràng lô – gíc. Các luận điểm vừa có sự giải thích cho nhau, vừa nốì tiếp nhau một cách tự nhiên:

– Nội dung văn nghệ: Văn nghệ không chỉ phản ánh thực tại khách quan mà còn là nhận thức mới mẻ, là tư tưởng tình cảm của cá nhân nghệ sĩ. Có thể nói mỗi tác phẩm văn nghệ lớn biểu hiện một cách sông của tâm hồn, từ đó có tác dụng “thay đổi hẳn mắt ta nhìn, óc ta nghĩ”, nghĩa là có thể cảm hóa được người đọc.

– Tiếng nói của văn nghệ góp phần xứng đáng và rất cần thiết với cuộc sống của con người, đặc biệt là trong hoàn cảnh chiến đấu, sản xuất vô cùng gian khổ mà anh dũng của dân tộc ta ở những năm đầu kháng chiến.

– Văn nghệ có sức cảm hóa, có sức lôi cuốn thật kì diệu bởi đó là tiếng nói của tình cảm, tác động tới con người qua những rung cảm sâu xa từ trái tim, có thể làm chuyển hóa được con người.

2. Lấy chất liệu ở thực tại đời sống khách quan nhưng tác phẩm nghệ thuật không phải là sự giản đơn sao chép, chụp ảnh nguyên xi thực tại ấy. Trong sự phản ánh của văn nghệ có cách nhìn, cách đánh giá cuộc sông, có lời nhắn nhủ riêng của người nghệ sĩ. Vì vậy, nội dung của tác phẩm văn nghệ đâu chỉ là câu chuyện con người như ở ngoài đời mà chủ yếu là tư tưởng, tấm lòng của người nghệ sĩ kí thác trong đó.

Tác phẩm văn nghệ không phải là những lời lí thuyết khô khan, khuôn sáo cứng nhắc mà chứa đựng tất cả những say sưa, vui buồn, thương ghét, mộng mơ của nhà nghệ sĩ. Nó tác động mạnh mẽ đến chúng ta, mang đến cho chúng ta biết bao rung động, ngỡ ngàng trước những điều tưởng chừng đã rất quen thuộc. Nó có thể khiến chúng ta từ đó thay đổi tình cảm, tư tưởng, thậm chí cả quan điểm sống, lôi sống của mình.

Nội dung của văn nghệ còn là sự rung cảm, nhận thức của từng người tiếp nhận được mở rộng, lan truyền, từ người này sang người khác, từ thế hệ này sang thế hệ khác.

Tóm lại, nội dung của văn nghệ khác với nội dung của các bộ môn khoa học như dân tộc học, xã hội học, lịch sử, địa lí, triết học… Những bộ môn khoa học này thường khám phá, miêu tả và đúc kết bộ mặt xã hội, hay tự nhiên thành những quy luật có tính khách quan. Trong khi đó văn nghệ tập trung khám phá, thể hiện cuộc sống với chiều sâu của nó trong các mối quan hệ chằng chịt, phức tạp. Qua đó khám phá tính cách và số phận của con người. Đặc điểm chủ yếu của văn nghệ là hiện thực mang tính cụ thể, sinh động, là đời sống tình cảm con người qua cái nhìn và tình cảm có tính cá nhân của nghệ sĩ.

3. Dùng dẫn chứng các tác phẩm văn học, dùng các câu chuyện cụ thể, sinh động, nhà văn đã phân tích sâu xa và thấm thìa sự cần thiết của văn nghệ đốì với con người.

– Chính văn nghệ đã giúp chúng ta sống đầy đủ hơn, trọn vẹn hơn, phong phú hơn trên phương diện tinh thần.

“Mỗi tác phẩm lớn như rọi vào bên trong chúng ta một ánh sáng riêng, không bao giờ nhòa đi, ánh sáng ấy bấy giờ biến thành của ta, và chiếu tỏa lên mọi việc chúng ta sống, mọi con người ta gặp, làm cho thay đổi hẳn mắt ta nhìn, óc ta nghĩ”.

– Văn nghệ là sợi dây liên hệ con người với thế giới bên ngoài trong những trường hợp con người bị ngăn cách đối với đời sống.

– Văn nghệ góp phần giữ cho “đời cứ tươi”, làm tươi mát sinh hoạt khắc khổ hàng ngày, giúp cho đời sống của con người thêm đẹp đẽ và đáng yêu hơn. Một tác phẩm văn nghệ hay có thể giúp con người phấn chấn, yêu cuộc sống, biết rung cảm và ước mơ trong cuộc sống nhiều vất vả lo toan.

4. Nghệ thuật vốn là tiếng nói của tình cảm. Tác phẩm vãn học nghệ thuật lay động cảm xúc đi vào nhận thức, tâm hồn chúng ta qua con đường tình cảm. Đến với một tác phẩm văn học nghệ thuật, chúng ta như được sống cùng cuộc sống được phản ánh thể hiện miêu tả trong đó được yêu, ghét, vui, buồn, đợi chờ, mơ ước… với các nhân vật và nghệ sĩ: “Nghệ thuật không đứng ngoài trỏ vẽ cho đường đi, nghệ thuật vào đốt lửa trong lòng chúng ta, khiến chúng ta tự phải bước lên đường ấy”.

Tác động đến người đọc bằng nội dung và cách thức vừa nói, văn nghệ để góp phần giúp con người tự nhận thức và tự hoàn thiện mình. Có thể nói tác động đó thật tự nhiên, có hiệu quả, lâu bền và sâu sắc.

5. Vài nét đặc sắc trong nghệ thuật nghị luận của Nguyễn Đình Thi qua bài tiểu luận này là:

– Bố cục của bài văn rất chặt chẽ hợp lí, mạch lạc rõ ràng, cách dẫn dắt tự nhiên, sinh động.

– Cách viết giàu hình ảnh, giàu dẫn chứng sinh động, hấp dẫn cả về thơ văn lẫn đời sống thực tế.

– Giọng điệu chân thành say sưa, thể hiện cảm xúc mãnh liệt của người viết đặc biệt là đoạn cuối bài.

Mai Thu